RYS HISTORYCZNY GMINY ZAKRZEW
Teren gminy Zakrzew we wczesnym okresie monarchii piastowskiej znajdował się na terenie dzielnicy sandomierskiej i do XIV w. podlegał jurysdykcji kasztelanii radomskiej. Najstarszą miejscowością gminy jest Cerekiew w której osadnictwo sięga prawdopodobnie XIIi w. potwierdzone źródłami archeologicznymi. w okresie panowania Kazimierza IIi Wielkiego (1333-1370) wraz z reformą sądownictwa ziemskiego i administracji obszar gminy podlegał sądownictwu starosty grodowego z siedzibą w Radomiu, który stanowił również stolicę powiatu. Rozwój gospodarczy terenów gminy przypada na XV i XVi stulecie. Przeważała tu prywatna drobna własność ziemska. Jedyne królewszczyzny na terenie gminy stanowiły wsie Mleczków i Wacyn. Rozwój tych ziem został zahamowany w XVIi stuleciu przez liczne wojny przetaczające się na terenie Rzeczypospolitej. Wojna z lat 1655-1660 stanowiła największą klęskę w rozwoju gminy, kiedy to jej ludność zmalała o 1/3 populacji. Początek panowania dynastii Wettynów na tronie polskim był także widownią przemarszu wojsk szwedzkich , rosyjskich i saskich co wpływało negatywnie na rozwój tych ziem. w wyniku upadku państwa w 1795 r. ziemie należące do gminy Zakrzew znalazły się w obrębie Galicji Zachodniej pod panowaniem habsburskim. w 1807 r. ziemie te weszły w skład Księstwa Warszawskiego podzielonego na powiaty i departamenty. Teren gminy wszedł w skład powiatu radomskiego w departamencie radomskim. Decyzją kongresu wiedeńskiego po okresie wojen napoleońskich teren obecnej gminy wszedł w skład Królestwa Polskiego podzielonego administracyjnie na województwa i powiaty. Zakrzew znajdował się w powiecie radomskim i województwie sandomierskim. Po reformie administracyjnej z 1837 i 1845 r. omawiany teren należał do guberni radomskiej. Po wprowadzeniu uwłaszczenia w Królestwie Polskim i zmianie charakteru władz samorządowych przedmiotowy teren należał do nowoutworzonej gminy Zakrzew. Gminę tworzyły grunta włościan i majątek dworski. Częściami składowymi były wsie na czele z sołtysem. Organem uchwałodawczym było zebranie gminne. Wybierało ono wójta i ławników. Miał on uprawnienia policyjno-administracyjne i sądownicze. Gmina zarządzała szkolnictwem, a jej pracami kierował pisarz gminny. w czasie i wojny światowej na terenie gminy miały miejsce walki żołnierzy austriackich i rosyjskich. Po odzyskaniu niepodległości w 1919 r. utworzono województwo kieleckie w skład którego wszedł powiat radomski. Wybuch Ii wojny światowej zmienił przynależność terytorialną gminy, znalazła się ona bowiem w granicach Generalnej Guberni. Po zakończeniu wojny zmieniła się struktura agrarna i własnościowa wsi gminy, które na początku nie były zmieniane w stosunku do tych sprzed wojny. w 1947 r. wprowadzono reformę administracji samorządowej 20 IIi 1950 r. Pojawiły się Rady Narodowe. Gmina Zakrzew podzielona została na kilka gromad. w 1954 r. wprowadzono Gromadzkie Rady Narodowe i zarządzanie kolegialne. Nieudolność tej formy sprawowania władzy zmuszała władze państwowe do zmian w zakresie samorządu wiejskiego. Gromady zamieniono ponownie na gminy. Wprowadzono urząd naczelnika gminy i powołano gminę Zakrzew. 28 V 1975 r. na mocy ustawy wprowadzono podział na województwa i gminy. Dopiero reforma z 8 IIi 1990 r. zapewniła gminom całkowitą niezależność i właściwą samorządność.
ZABYTKI WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW
Jaszowice, park, 2 poł. XIX w.
z dawnego założenia parkowego zachowały się trzy aleje: dwie grabowe i jedna lipowa. Stanowiły istotne linie podziału parku. Starodrzew parku liczy ok 100- 130 lat. Przeważają stare dęby, graby, lipy i jesiony.
w sumie istnieje ok 20 gatunków drzew i krzewów. Pozostały ślady po dawnym sadzie. Nie istnieją już zabudowania dworskie. Jednakże ich lokalizacja w terenie jest znana. Właścicielem tego terenu jest osoba prywatna. Ze względu na małą lesistość okolicy, park stanowi ważny element krajobrazu.
Zakrzew, park, poł. XIX w.,
Park zlokalizowany jest na osi kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela, w stronę południowo zachodnią, ok. 150 m od drogi wojewódzkiej nr 740. Układ parku jest czytelny. Nie zachowała się zabudowa dworska. Znana jest jej dawna lokalizacja. Zachowały się aleje: grabowa i resztki lipowej, dwa stawy. Nie zachowała się aleja do kościoła. Do starodrzewu należą dęby, graby, lipy, kilka egzotów, w sumie ok. 30 gatunków drzew i krzewów. Park jest istotnym zbiorowiskiem ekologicznym i enklawą dla różnego rodzaju zwierząt. Wśród okolicznych pól wyróżnia się krajobrazowo. Właściciel parku jest prywatny.
Milejowice, park, XIX w.
Usytuowany jest ok. 400 m na północ od drogi wojewódzkiej 740. na osi głównej alei znajduje się dwór. Od bramy do dworu biegnie szpaler grabowy. Zachowały się resztki parku ze starodrzewem: dębami, jesionami, kasztanowcami i wierzbami. Droga dojazdowa do dworu jest obsadzona starymi kasztanowcami i jesionami. Większość terenu parku zajmują młodniki. w sumie rośnie w parku ok. 20 gatunków drzew i krzewów. Teren parku należy do właściciela prywatnego.
Zakrzew, kościół parafialnym p.w. św. Jana Chrzciciela, XVIIi w.
Pierwotny kościół był drewniany, fundowany w 1417 r. przez Andrzeja z Zakrzewa herbu Lewart. w XVi w. za (Jana Podlodowskiego) w rękach kalwińskich. Następny kościół również drewniany, zbudowany w 1612 r. Obecny wzniesiony w latach 1776- 79. Odnawiany m.in. w 1879 r. i w 1 poł. XX w. Barokowy, murowany, tynkowany, jednonawowy. Plan kościoła- prostokątny z zaokrąglonymi narożami w części prezbiterialnej i dodaną od północy do prezbiterium prostokątna zakrystia w 1924 r. Elewacje rozczłonkowane pilastrami podtrzymującymi bogato profilowane belkowanie Fasada trójdzielna o pilastrach zdwojonych, zwieńczona wolutowym szczytem z pilasterkami; na osi portal, okno i w szczycie nisza, w ozdobnych późno barokowych obramieniach z figurą Świętego. Dach dwuspadowy, wieżyczka ma sygnaturkę z 1879 r.
Zakrzew, dzwonnica przykościelna, 1900 r.
Budynek dawnej dzwonnicy został wzniesiony w 1900 roku staraniem Ks. Kacpra Zielonki- ówczesnego Proboszcza, z okazji roku jubileuszowego. Zostały zawieszone dwa dzwony. Stylem nawiązuje do barokowej bryły pobliskiego kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela w Zakrzewie. w 2004 roku zmieniono funkcję budynku, przeniesiono dzwony do nowej, stalowej dzwonnicy, a wewnątrz starej utworzono kaplicę przedpogrzebową. Budynek murowany z cegły, otynkowany. Konstrukcja dachu drewniana. Dach przykryty blachą płaską, ocynkowaną. Drzwi drewniane, dwuskrzydłowe (o dwóch skrzydłach zawieszonych na obu przeciwległych pionowych ramiakach ościeżnicy), płycinowe z naświetlem czteropolowym u góry. Okna witrażowe, wielopolowe w ramie stalowej. Rzut: Budynek na planie prostokąta (zbliżonym do kwadratu ) ze ściętymi narożami. Bryła: Budynek w formie wieży o wys. ok. 10 m, dwukondygnacyjny, przykryty dachem w typie francuskiego baroku. Pokrycie dachowe składa się z trzech części. Dolna: niska, ośmioboczna; środkowa: czteropołaciowa, o łukowato wygiętych do góry i ściętych narożach: górna: czterospadowa, płaska, zwieńczona ażurowym krzyżem osadzonym w kuli. Elewacje: Otynkowane, na niskim cokole lekko wysuniętym do przodu. Dolna kondygnacja boniowana, zakończona gzymsem kordonowym, profilowanym i opaską gzymsową poniżej, również profilowaną. Gzyms kordonowy osłonięty daszkiem z blachy płaskiej ocynkowanej. Elewacja Ii kondygnacji rozczłonkowana czterema arkadowymi oknami flankowanymi pilastrami, które podtrzymują architraw, profilowany dwoma uskokami, zakończony klęską o brzegu górnym wysuniętym nieco do przodu. Dół wyodrębniony cokołem. Całość zamyka gzyms, dość mocno wysunięty, profilowany, pod którym biegnie zębnik (ornament składający się czworokątnych zębów). Archiwolta, profilowana trzema uskokami, spięta zwornikiem (kluczem)trapezowym z architrawem. Okna zamknięte łukiem pełnym, pola witrażu układają siew krzyż. Pilastry arkad zdwojone. Wejście do Dzwonnicy od strony południowo wschodniej. Ponad nim tablica z napisem: /ZBUDOWANA/ 1900 ROKU/. Obecnie dolna krawędź drzwi wejściowych znajduje się poniżej poziomu placu kościelnego. Wnętrze: Składa się z pomieszczenia na i kondygnacji i pomieszczenia na Ii kondygnacji, do którego wchodzi się przez otwór w stropie. Ściany dolnego pomieszczenia pokrywa monochromatyczne malowidło nawiązujące do form architektonicznych (kolumny, cokoły. )na ścianie północno zachodniej wisi drewniany krzyż, a na północno wschodniej znajduje się epitafium Ks. Franciszka Słapczyńskiego. Jest to prostokątna, wertykalnie umieszczona tablica ujęta po bokach płycinami z płaskorzeźbionym motywem wici roślinnej. Wspiera się na profilowanym wsporniku w formie odwróconego gzymsu o profilu (patrząc od dołu): plinta, półwałek, wklęska, . U góry gzyms o profilu (patrząc od góry): półka, sima, ćwierćwałek, listwa, sima, listwa. Całość wieńczą dwie zbiegające się ku sobie woluty, których spływy przyjęły formę liści akantu, Między wolutami krzyż. Tekst z karty ewidencyjnej zabytku nieruchomego – dzwonnicy, aut. mgra Grzegorza Stefańskiego.
Cerekiew, kościół parafialny p.w. św. Stanisława Bpa, 1929 r.
Pierwszy drewniany kościół parafialny istniał już w 1326 r. w 1 poł. XVi w. wzniesiono kościół murowany z fundacji Mikołaja Dzika wojskiego radomskiego. w XVIIi w. był zniszczony i ograbiony przez wojska szwedzkie. Do roku 1899 kościół na nowo został urządzony, odremontowany i przywrócony do kultu religijnego. Został rozebrany w 1928 r. Obecny kościół powstał w 1929 r. wg projektu Stefana Szyllera, staraniem ks. dr. Adama Popkiewicza. w roku 1945 ostrzał artyleryjski uszkodził wyniosłą i piękną wieżę kościoła oraz nawę boczną z witrażami. Ponownie po wojnie rozpoczęto odbudowę kościoła. Kościół jest murowany z cegły, eklektyczny (elementy neobaroku i renesansu oraz gotyku), orientowany, w typie bazyliki trójnawowej z transeptem. Bryła rozczłonkowana, o wielobocznym prezbiterium. Mury wspierane są przez kamienne przypory. Od północy monumentalna wieża prostokątna zakończona cebulowatym hełmem na wielobocznej podstawie. Do głównego korpusu przylega wiele przybudówek o przekroju prostokątnym lub wielobocznym. Posiada dekoracyjne portale, gzymsy wydatne, wnęki na figury. Szczyt zachodni flankowany spływami. Wnętrze podzielone filarami i kolumnami jońskimi. w 1954 r. teren cmentarza został ogrodzony murem kamiennym.